ปรัชญา ศาสนา ความเชื่อฯ

ผ้าพระบฏ

พระบฏ คือผืนผ้าเขียนรูปพระพุทธเจ้าหรือเรื่องราวเกี่ยวกับพระพุทธเจ้า เช่นพระพุทธประวัติหรือชาดก คำว่า "บฏ" มีรากศัพท์ในภาษาบาลีว่า ปฏ (อ่านว่า ปะ - ตะ) หมายถึง ผ้าทอ ผืนผ้า การเขียนผ้าพระบฏ เพื่อประดับอาคารศาสนสถานเป็นคตินิยมในพุทธศาสนามหายานจากประเทศอินเดีย และได้ส่งอิทธิพลไปยังดินแดนต่างๆ เช่นจีนและญี่ปุ่น ดังพบหลักฐานการเขียนภาพบนผืนผ้าและนำไปประดับตามศาสนสถานตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 12 (สมัยราชวงศ์สุยและราชวงศ์ถัง) ส่วนใหญ่เป็นภาพพระพุทธเจ้าศรีศากยมุนี หรือพระโพธิสัตว์ แวดล้อมด้วยพระสาวก ในประเทศไทยพบหลักฐานการทำผ้าพระบฏบนจารึกสุโขทัย หลักที่ 106 (จารึกวัดช้างล้อม) กล่าวถึงในปีพุทธศักราช 1827 พนมไสดำ ผู้เลื่อมใสในพุทธศาสนา ได้สร้างถาวรวัตถุต่างๆ และภาพพระบฏ ดังตอนหนึ่งว่า “....พระบดอันหนึ่ง ด้วยสูงได้ 14 ศอกกระทำให้บุญไปแก่สมเด็จมหาธรรมราชา กระทำพระหินอันหนึ่ง ให้บุญไปแก่มหาเทวี....” ภาพและเรื่องราวของผ้าพระบฏ ในคติดั้งเดิม ผ้าพระบฏมีส่วนประกอบสำคัญคือพระพุทธเจ้ายืนยกพระหัตถ์ขวา ต่อมามีพระอัครสาวกประกอบซ้ายขวา ช่วงบนที่มุมซ้ายและขวามักมีฤๅษีหรือนักสิทธิ์ เหาะพนมมือถือดอกบัว ในระยะต่อมา แม้ว่าจะมีภาพเล่าเรื่องเข้ามาประกอบ แต่ส่วนสำคัญของภาพก็ยังคงเป็นภาพที่เกี่ยวกับพระพุทธเจ้าและพระพุทธศาสนา ภาพและเรื่องราวที่เขียนในพระบฏ คือ ภาพพระพุทธเจ้ายืนยกพระหัตถ์ขวา หรือบางครั้งมีพระอัครสาวกยืนประนมมือขนาบข้างซ้าย - ขวา หมายถึง พระโมคคัลลานะและพระสารีบุตร ส่วนใหญ่แล้วมักเขียนเป็นภาพพระพุทธเจ้ายืนภายในกรอบซุ้มประตู ภาพพระพุทธประวัติ นิยมเขียนในตอนมารผจญ ตอนเสด็จไปโปรดพระพุทธมารดาบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์และตอนเสด็จลงจากดาวดึงส์ พระพุทธเจ้า 5 พระองค์ในภัทรกัลป์ คือ พระกกุสันธะ พระโกนาคมน์ และพระกัสสปะ พระสมณโคดม และพระศรีอาริยเมตไตรย พระมาลัย เป็นวรรณกรรมในพุทธศาสนาที่กล่าวถึง พระอรหันต์นามว่าพระมาลัย เป็นผู้มีอิทธิฤทธิ์สามารถเหาะลงไปโปรดสัตว์นรก และขึ้นไปนมัสการพระจุฬามณีบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ โดยภาพเขียนพระมาลัยจะเป็นพระสงฆ์ห่มจีวรสีแดง ถือตาลปัตร สะพายบาตร อยู่ในท่าเหาะ หรือไม่เช่นนั้นก็จะนั่งอยู่ต่อหน้าพระเจดีย์จุฬามณี พระเจดีย์จุฬามณี เป็นพระเจดีย์แก้วสีเขียวที่พระอินทร์ทรงสร้างไว้บนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ เป็นที่ประดิษฐานพระเกศา (เส้นผม) พระเวฏฐนพัสตร์ (ผ้าโพกศีรษะ) พระทักษิณทันตทาฒธาตุ (เขี้ยวซี่บนซ้าย - ขวา) และพระรากขวัญเบื้องบน (กระดูกไหปลาร้าบน) ของพระพุทธเจ้า ทศชาติชาดก คือเรื่องราวของพระพุทธเจ้าครั้งเสวยพระชาติเป็นพระโพธิสัตว์ ทรงบำเพ็ญบารมีอันเป็นกุศลอันยิ่งใหญ่ 10 พระชาติสุดท้าย ก่อนที่จะเสวยพระชาติเป็นพระโคตมพุทธเจ้า เวสสันดรชาดก เป็นเรื่องที่นิยมเขียนกันมาก เพราะเป็นพระชาติที่บำเพ็ญบุญบารมีอันยิ่งใหญ่ ก่อนที่จะเสวยพระชาติเป็นพระโคตมพุทธเจ้า จึงเรียกว่า มหาชาติ อสุภะ คือภาพพระสงฆ์พิจารณาซากศพที่อยู่ในสภาพต่างๆ กัน สำหรับเป็นมรณานุสติให้แก่พระภิกษุสงฆ์และบุคคลทั้งหลาย ภาพอื่นๆ นอกจากนี้ยังมีพระบฏที่เขียนเป็นภาพพระพุทธบาทสี่รอย มีลายมงคล ๑๐๘ ประการ ภาพพระอดีตพุทธเจ้าประทับนั่งเรียงเป็นแถว หรือภาพเล่าเรื่องในวรรณกรรม เช่น พระสุธน - มโนห์รา เป็นต้น รูปแบบของพระบฏ แบบผืนผ้าขนาดยาว ใช้สำหรับแขวนทอดลงมา มักเขียนเป็นภาพพระพุทธเจ้ายืน หรือภาพพระพุทธเจ้ายืนภายในซุ้ม พร้อมด้วยพระอัครสาวกซ้าย – ขวา หรือเขียนภาพเล่าเรื่องในพระพุทธประวัติ พระมาลัย หรือทศชาติ หรือภาพเล่าเรื่องอื่นๆ แบบผืนผ้าขนาดยาวในแนวขวาง ประมาณ 15-20 เมตร ใช้แขวนภายในอุโบสถหรือวิหาร นิยมเขียนภาพเล่าเรื่องเต็มทั้งผืน ส่วนใหญ่มักเป็นเรื่องพระเวสสันดรชาดกและทศชาติ แบบผืนผ้าขนาดเล็กลง ประมาณ 50 x 70 เซนติเมตร หรือ 50 x 50 เซนติเมตร เขียนภาพเล่าเรื่องเป็นตอนๆ ในพระพุทธประวัติ ชาดก และที่นิยมกันมาก คือเวสสันดรชาดก ความหมายของ “ภาพตุงค่าว” และ “ผ้าพระเวส” คือผ้าพระบฏรูปแบบหนึ่งที่เขียนเล่าเรื่องในเวสสันดรชาดก มีจำนวน 13 - 28 ผืน ตามเนื้อเรื่องในแต่ละกัณฑ์ของเวสสันดรชาดก ที่มีทั้งหมด 13 กัณฑ์ คือ ทศพร หิมพานต์ ทานกัณฑ์ วนประเวศ ชูชก จุลพน มหาพน กุมาร มัทรี สักกบรรพ มหาราช ฉกษัตริย์ และนครกัณฑ์ เป็นกัณฑ์สุดท้าย ใช้แขวนภายในวิหารหรือศาลาการเปรียญในพิธีเทศน์มหาชาติ ในภาคเหนือเรียกว่า “ภาพตุงค่าว” เพราะเป็นภาพประกอบการเทศนาธรรมในพิธีตั้งธรรมหลวง (เทศน์มหาชาติ) ส่วนภาคอีสาน เรียกว่า “ผ้าพระเวส” ใช้ประกอบการเทศน์มหาชาติในงาน “บุญเผวส” เช่นเดียวกัน ฐาปนีย์ เครือระยา สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

ไปวัด

ชาวล้านนาในฐานะที่เป็นชาวพุทธ มีวัดในชุมชนเป็นศูนย์รวมจิตใจ และเป็นสถานที่ชำระกิเลส หรือสิ่งสกปรกที่รกเรื้ออยู่ในใจด้วยน้ำที่ใสสะอาดอันได้แก่ “น้ำพระธรรมคำสอน” ดังนั้นการไปวัดในโอกาสต่างๆ เช่นวันธรรมสวนะจึงถือว่าเป็นไปเพื่อ “อาบน้ำฟังธรรม” ซึ่งคนโบราณล้านนามักสั่งสอนกันว่า “น้ำวังลึกหื้อเอาขัดสี น้ำใสดีหื้อเอาซ่วยหน้า” การชำระจิตใจนอกจากการใช้พระธรรมตลอดจนประกอบกิจกรรมอื่นๆ แล้ว ยังมีการทำบุญให้ทาน รักษาศีลและบำเพ็ญภาวนาเพื่อเป็นปัจจัยให้เกิดกุศลจิต และเนื่องจากวัดเป็นสาธารณสถานจึงมีธรรมเนียมปฏิบัติให้ถือเป็นบรรทัดฐานเดียวกันในเชิงพิธีกรรม ซึ่งบางอย่างหลายท้องที่อาจมีรายละเอียดผิดแผกแตกต่างกันไป ในที่นี้จะกล่าวถึงธรรมเนียมปฏิบัติโดยทั่วไป ธรรมเนียมหรือข้อปฏิบัติอาจแบ่งได้เป็น ๒ อย่าง อย่างหนึ่งเป็นการกระทำโดยตนเอง อีกอย่างหนึ่งจะกระทำร่วมกันโดยรวม กระทำด้วยตนเอง เริ่มตั้งแต่จัดเตรียมสักการะ เช่น ธูป เทียน ข้าวตอก ดอกไม้ พร้อมของที่จะนำไปทำบุญ อาทิ อาหารคาวหวาน ขนมและผลไม้ เป็นต้น เมื่อไปถึงประตูวัด บางแห่งจะมีการทักทายเทวดาที่รักษาวัดว่า “อิมัสสมิง อาราเม เทวตา วะสันตา สุขิตา โหตุ” จากนั้นจึงถอดรองเท้าแล้วถือเดินไปยังวิหาร วางรองเท้าไว้ในที่ซึ่งจัดไว้เป็นการเฉพาะหรือข้างบันไดขั้นต่ำสุด แล้วขึ้นสู่วิหารไป “นบพระไหว้ธรรม ด้วยที่ติดที่เท้าห้าแห่ง” คือกราบพระประธานที่แท่นบูชาในลักษณะเบญจางคประดิษฐ์ จากนั้นจึงนำธูปเทียนดอกไม้ไปบูชาพระประธาน และ ใส่ขันแก้วทั้งสาม ขันขอศีล และขันนำทาน ซึ่งแต่ละอย่างมีรายละเอียดที่น่าสนใจ ดังจะได้อธิบายโดยลำดับ ต่อไปนี้ การบูชาพระประธาน หลังจากกราบพระประธานแล้ว จะเป็นการบูชาด้วยดอกไม้ธูปเทียน โดยจุดเทียนจำนวน ๓ เล่มและรวบข้าวตอกดอกไม้และธูปไว้ในมือที่อยู่ในลักษณะประณมไหว้ พร้อมกล่าวคำบูชาว่า “อัคคิพะหูบุปผัง ชิเน ทัตวา อภิรูโป มหาปัญโญ ทาเรนโต ปิฎะกัตตะยัง นิพพานัง ปะระมัง สุขัง” แล้วนำเครื่องสักการะไปวางที่แท่นบูชา นำเทียนไปติดในที่ที่จัดไว้ มีข้อสังเกตอย่างหนึ่ง คือ การบูชาพระของชาวล้านนาในสมัยโบราณไม่นิยมจุดธูป แต่ปัจจุบันมีการจุดธูปเพราะรับอิทธิพลมาจากไทยภาคอื่น ใส่ขันแก้วทั้งสาม แก้วทั้งสาม ถ้าออกเสียงภาษาล้านนาจะเป็น “แก้วตังสาม” หมายถึง พระรัตนตรัย ส่วน “ขัน” หมายถึง พานขนาดใหญ่ โดยทั่วไปจะเป็นทรงสามเหลี่ยม จัดไว้สำหรับใส่ธูปเทียนดอกไม้บูชาพระพุทธพระธรรมและพระสงฆ์ ทุกคนที่ไปวัดหลังจากกราบและบูชาพระประธานแล้ว จะต้องใส่ขันแก้วทั้งสามก่อนและโดยธรรมเนียมปฏิบัติ คนแรกที่ใส่จะต้องเป็นผู้ชาย ซึ่งจะแบ่งธูปเทียนดอกไม้ เป็น ๓ ชุด โดยใช้เทียน ๓ เล่ม ธูป ๒ ดอก ใส่ชุดละ ๑ มุม ก่อนใส่จะต้องกล่าวคำอธิษฐานชุดที่หนึ่ง ว่า “พุทโธ อะระหัง” ชุดที่สองว่า “ธัมโม ปัจจัตตัง” และชุดที่สามว่า “สังโฆ ยะทิทัง” ใส่ขันขอศีล ขันขอศีล คือ พานใส่ธูปเทียนดอกไม้ สำหรับประเคนพระสงฆ์ เพื่อขอรับศีล หลังจากใส่ขันแก้วทั้งสามแล้ว จะเป็นการใส่ธูปเทียนดอกไม้ในขันขอศีล ซึ่งจะใช้เทียน ๕ เล่ม ธูป ๕ ดอกเป็นลำดับต่อมา ใส่ขันนำทาน ขันนำทาน คือ พานใส่ธูปเทียนดอกไม้สำหรับประเคนถวายแทนเครื่องไทยทานที่มีจำนวนมาก หรือไทยทานที่เป็นของมีน้ำหนักมากไม่สามารถยกประเคนได้ เมื่อเสร็จจากการใส่ขันขอศีล ทุกคนจะนำธูปเทียนดอกไม้โดยใส่เทียน ๓ เล่ม ธูป ๓ ดอกไม้ส่วนหนึ่งมาใส่ขันนำทาน เครื่องสักการะประเภทดอกไม้ธูปเทียน นอกจากจะนำไปบูชาพระประธาน ใส่ขันแก้วทั้งสาม ใส่ขันศีลและขันนำทานแล้ว บางคนอาจนำไปบูชาสิ่งอื่นๆ อีก เช่น บูชาต้นศรีมหาโพธิ์ บูชาพระธาตุเจดีย์ อนุสาวรีย์รูปเคารพ หออารักษ์ (ผีเสื้อวัด) เป็นต้น หลังจากเสร็จภาระเรื่องของธูปเทียนดอกไม้และการบูชาแล้ว กิจที่จะต้องทำด้วยตนเองอีกอย่างหนึ่ง คือ ฮอมน้ำหยาด และใส่บาตรฮอมบุญ ฮอมน้ำหยาด น้ำหยาด คือ น้ำสำหรับกรวดอุทิศส่วนกุศลที่เตรียมมาจากบ้าน ฮอม คือการนำไป รวมกัน ไว้ในคนโทที่ทางวัดจัดเตรียมไว้ให้ ซึ่งเรียกว่า “น้ำต้นน้ำหยาด” สำหรับเป็นภาชนะรองรับน้ำหยาดที่ทุกคนจะนำมาเทรวมกัน เพื่อกรวดพร้อมกันอีกครั้งเมื่อถึงช่วงเวลา ใส่บาตรฮอมบุญ อาหาร ขนม หรือผลไม้ที่จัดเตรียมมาจากบ้าน ทางวัดจะจัดถ้วยชามไว้สำหรับใส่อาหาร พร้อมตั้งบาตรเรียงรายไว้สำหรับใส่ข้าว ทุกคนจะได้ใส่บาตรทำบุญร่วมกันเป็นการ “ฮอมบุญ” ในโอกาสเดียวกัน การกระทำร่วมกันโดยรวม การไปวัดในช่วงต้นมีกิจกรรมที่ต้องปฏิบัติด้วยตนเองตั้งแต่กราบพระประธาน กระทั่งถึงใส่บาตรดังที่ได้กล่าวมา หากมีเวลาไม่มากอาจกลับบ้านก่อน แต่ถ้ามีเวลาอยู่ต่อก็จะมีกิจกรรมร่วมกับส่วนรวม ซึ่งกิจกรรมประกอบด้วยการไหว้พระ รับศีล กล่าวคำถวายทานและกรวดน้ำอุทิศส่วนกุศลหลังจากพระสงฆ์อนุโมทนาจบลง ชีวิตของชาวล้านนาเป็นชีวิตที่เรียบง่ายไม่เร่งรีบ การไปวัดส่วนใหญ่จะอยู่จนถึงพระสงฆ์อนุโมทนา แต่ปัจจุบันผู้คนมีชีวิตที่เร่งรีบ มักไปได้แค่ช่วงต้นเท่านั้น ไม่ทันได้รับพรจากพระสงฆ์ ก็ต้องลงจากวิหารเพื่อปฏิบัติงานอื่นต่อไป สนั่น ธรรมธิ สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

พบทั้งหมด 359 รายการ

สิรินันทะ(4) - 27 มีนาคม 2560

สิรินันทะ(3) - 20 มีนาคม 2560

สิรินันทะ(2) - 13 มีนาคม 2560

สิรินันทะ(1) - 6 มีนาคม 2560

สังขวัฑฒนะ(4) - 27 กุมภาพันธ์ 2560

สังขวัฑฒนะ(3) - 20 กุมภาพันธ์ 2560

สังขวัฑฒนะ(2) - 6 กุมภาพันธ์ 2560

สังขวัฑฒนะ(1) - 30 มกราคม 2560

ผีบ้าตาวอด - 23 มกราคม 2560

ปาเฮียว(9) - 16 มกราคม 2560

ปาเฮียว(8) - 9 มกราคม 2560

ปาเฮียว(7) - 2 มกราคม 2560

ปั๋นปอนปี๋ใหม่

ความหมายของวันพญาวันในช่วงเทศกาลสงกรานต์

ผ้าพระบฏ

ประเพณีเดือน ๗ ต้อนรับปีใหม่ล้านนา

ถวายหลัวหิงไฟเดือนสี่ ตานข้าวจี่ข้าวหลาม

ไปวัด

ความหมายของต้นเขืองหรือต้นเต่าร้าง

สงกรานต์ล้านนาปี๋ใหม่